زیستگاه برنج ایرانی
برنج وعده غذایی اصلی کشور ما است و نقش بسزایی در سفره ایرانی دارد. بیشترین کشت این محصول در کشور در استان های گیلان و مازندران انجام می شود به نحوی که نزدیک به هشتاد درصد تولید برنج کشور در این دو استان انجام می شود.
علاوه بر این کشاورزان در استان هایی نظیر گلستان، اصفهان و خوزستان نیز اقدام به کشت و برداشت برنج می کنند اما از آنجایی که تولید برنج در چنین استان هایی با میزان بارندگی سالانه ارتباط مستقیم دارد، نمی توان آن ها در کنار گیلان و مازندارن، زیستگاه دائمی برنج ایرانی حساب آورد.
مواردی از جمله افزایش تولید داخلی، میزان واردات و همچنین تبلیغات برند ها در زمینه خرید برنج ایرانی را می توان عوامل تاثیر گذار در افزایش مصرف این محصول دانست.
با استناد به آمار ها می توان دریافت که مصرف سرانه برنج در سالیان اخیر افزایش قابل توجهی داشته و از حدود ۱۷ کیلوگرم در سال به بیش از ۳۵ کیلوگرم رسیده و توانسته است رشدی دو برابری را در دهه های اخیر به ثبت برساند.
پیشینه کشت برنج در ایران و جهان
همان طور که پیش تر نیز به آن اشاره کردیم، مبدا جغرافیایی کشت برنج به کشور های چین و هندوستان باز می گردد و تخمین زده می شود از هفت هزار سال پیش، بشر در این نواحی به کشت و برداشت برنج اقدام می کرده است.
برخی مورخین نیز سابقه زیستگاه برنج ایرانی را به اواخر دوره ساسانیان نسبت می دهند و عده ای از تاریخ نگاران عقیده دارند که برای اولین بار برنج در دوران سلطنت انوشیروان به عنوان هدیه ای از هندوستان به ایران آورده می شود. هدیه ای که با استقبال حاکمان وقت و البته ذائقه مردم همراه شد و از آن روز تا کنون به عنوان جزئی از سفره ایرانیان شناخته می شود.
مشخصات زراعی برنج ایرانی
برنج گیاهی یک ساله، علفی و ساقه آن همانند گندم بند بند و توخالی و دارای ۸ تا ۱۲ گره و در طول ساقه می باشد. در ایران تولید برنج به دو شیوه کشت نشانی و کشت مستقیم صورت می پذیرد.
روش اول در تمامی استان هایی که در آن سال آبی مجاز به کشت برنج هستند انجام می شود. اما روش دوم تنها در استان های جنوبی ایران مخصوصا خوزستان رواج دارد. شیوه انجام کار بدین نحو است که پس از دوره اولیه رشد گیاه، هنگامی که اندازه نشاء به ۲۵ سانتیمتر رسید، آن را به زمین اصلی منتقل می کنند و گیاه ادامه رشد خود را در مکان جدید ادامه می دهد.
طبقه بندی انواع مختلف برنج از نظر گیاه شناسی
برنج دانه بلند:
این نوع برنج ها محکم و شفاف هستند و پس از پخته شدن نرم شده و حجم و اندازه آن نیز افزایش می یابد. این گونه بیشتر در کشور هایی مانند اندونزی و هندوستان یافت می شود.
برنج دانه متوسط:
ظاهر این گونه نرم و کاملا سفید می باشد و پس از پخته شدن، مقداری از نشاسته آن جدا و محلول در آب خواهد شد.
برنج دانه کوتاه یا گرد:
ظاهر این گونه شباهت زیادی به نوع دانه متوسط دارد با این تفاوت که اندازه دانه های آن کوتاه تر است. اسپانیا، ژاپن و مصر بیتشرین کشت این گونه برنج را به خود اختصاص داده اند.
انواع تجاری یا اصلاح نژاد شده:
این دسته از برنج ها در نتیجه قلمه زنی انواع دانه بلند مرغوب با سایر انواع غیر کیفی برنج ها به دست می آیند که نقاط قوت نوع دانه بلند و سایر مدل ها را به صورت همزمان در خود دارد در حالی که معایب سایر نوع ها نیز در آن حذف شده است.
تا سالیان اخیر برنج ایرانی بیشتر به صورت ۳ مدل اول در بازار موجود بود اما به تازگی برخی تولید کنندگان داخلی نیز به فرآیند های اصلاح نژادی روی آورده اند و محصولات خود را مطابق با آخرین تکنولوژی های روز دنیا به بازار عرضه می کنند.
روش های ارزیابی خواص دانه برنج :
اندازه دانه
اصلی ترین روش ارزیابی کیفی یک دانه برنج بر اساس طول آن انجام می شود. همان طور که پیش تر اشاره کردیم برنج به سه نوع دانه بلند، متوسط و کوتاه دسته بندی می شود.
نکته حائز اهمیت اینجا است که نوع دانه بلند و باریک بیش از سایر مدل ها مورد استقبال قرار می گیرد. ارزیابی اندازه دانه ابتدایی ترین روش برای خرید برنج است که باید به آن توجه داشت.
کیفیت پخت
پخت راحت برنج ارتباط مستقیم با میزان نشاسته و کیفیت آن دارد.
ظاهر دانه
دانه برنج از لحاظ ظاهر به دو دسته شفاف و گچی تقسیم می شود. اغلب دانه های آسیب دیده به رنگ گچی هستند زیرا این نوع دانه آسیب پذیری بیشتری در مقایسه با سایر دسته ها دارد. علت این امر نیز تراکم کمتر نشاسته در بافت برنج می باشد. به همین خاطر است که این دانه های از سختی کافی برخوردار نیستند و در هنگام پخت، بیشتر در معرض آسیب پذیری قرار می گیرند.
کیفیت تغذیه ای برنج
بیشتر ارزش غذایی برنج در کربوهیدرات های آن نهفته است و هر آنچه که میزان نشاسته و فیبر موجود در آن بیشتر باشد از ارزش تغذیه ای بالاتری برخوردار است.
تهیه و تنظیم : برنج شلتوک
